👍 Ujęcia Osobowości

Kohlberg: Stadia rozwoju moralnego

• 1) stadium prekonwencjonalne – jest zawężone do systemu kar i nagród. Odniesieniem są indywidualne konsekwencje.
• 2) stadium konwencjonalne – dziecko odróżnia normy prawne od moralnych. Wybiera to, co korzystne dla wszystkich.
• 3) stadium postkonwencjonalne – rozwija się poczucie względności; Prawo ocenia pod kątem zgodności z normami moralnymi. Najwyższą moralną wartością staje się ludzkie życie Można przytoczyć tutaj przykład dziecka, które musiało dokonać prostych ocen wartościujących postępek człowieka, który ukradł lekarstwo dla swej chorej żony. W stadium konwencjonalnym dziecko wie jedynie „że nie wolno kraść”, później potrafi już sobie zrelatywizować konsekwencje i wartości. Wzajemne relacje między społeczeństwem a jednostką są sprzężeniem zwrotnym, określony typ społeczeństwa wytwarza określone osobowości, które z kolei wpływają na funkcjonowanie społeczeństwa.
  Osobowością zajmują się dwie dyscypliny:

• 1) Psychologia osobowości – geneza, typologia, istota osobowości.
• 2) Psychologia społeczna – rozpatruje wpływ socjalizacji na rozwój osobowości.

Osobowość jest ujmowana w trzech wymiarach

• Metafizycznym: ujęcie idealistyczne duszy; dusza to osoba.
• Normatywnym: osobowość jest wzorem, ogółem cech pożądanych.
• Empirycznym: fizyczne, psychiczne cechy tworzące swoistą całość, zróżnicowaną indywidualnie pod względem funkcji i struktury. Wzajemne relacje między osobowością, a społeczeństwem.

Jednostka Społeczeństwo

Osobowość Zbiorowość

• 1) Zależności statystyczne – osobowość modalna = osobowość podstawowa (R. Linton) – w pewnych grupach ze szczególną częstotliwością występują określone zespoły cech.
• 2) Zależności genetyczne – poszukuje się genezy osobowości w określonych zbiorowościach. Osobowość jest wytworem grupowych doświadczeń.
• 3) Zależności funkcjonalne – poszukuje się przyczyn adaptacji społecznej, bądź też jej braku w osobowości społecznej.
• 4) Zależności strukturalne – na podstawie analizy kultury, można wnioskować o konfiguracjach cech osobowości.
• 5) Zależności relacyjne – istnieje dynamika relacji między jednostką a społeczeństwem, osobowość nie jest tylko przymiotem, ale także podmiotem.

W socjologii wyróżnia się trzy zasadnicze ujęcia osobowości

• 1. Kulturalistyczna teoria osobowości – typ osobowości zdeterminowany jest kulturowo. Osobowość jest aspektem subiektywnym kultury. Kultura jest subiektywnym aspektem osobowości. Teoria kulturalistyczna studiuje zależności strukturalne. (R.Benedict i M.Mead)
• 2. Strukturalno – funkcjonalna teoria osobowości – typ osobowości uwarunkowany jest strukturą społeczną. Jest to najczęściej ujęcia makrosystemowe. System tworzy osobowość, osobowość reprodukuje system: zależności statystyczne, genetyczne, funkcjonalne.
• 3. Interakcyjna teoria osobowości – bada uwarunkowania mikrosystemowe osobowości – powstanie, rozwój i zmiana osobowości w zależności od interakcji społecznej.
  – Typologie osobowości – trzy orientacje
  – Biologiczne – pochodzenie biologiczne osobowości.
  biospołeczne
  – Socjologiczne – społeczne pochodzenie osób. Podział ten jest wyznaczony tym, czy bardziej uznajemy determinizm biologiczny, czy społeczny.

Koncepcje biologiczne

Ad 1. W latach 30-tych XX wieku powstało wiele typologii tego typu. Najlepszą jest typologia Kretschmera. Koncepcja ta pokazuje związek budowy ciała z temperamentem i cechami charakterystycznymi człowieka. Konstytucja to dziedziczne właściwości biopsychiczne, utrwalone w genotypie.

Typologia Kretschmera

• 1. Leptosomatyk – człowiek o wątłej budowie ciała, wysoki i chudy. Ramiona szczupłe, klatka piersiowa gładka i wąska. Twarz pociągła, nos długi i wąski, kończyny dolne chude i długie. Osoby u których te cechy budowy występują bardzo wyraźnie, Kretschmer nazywa astenikami.
• 2. Pyknik – jednostki otyłe, o bogatej tkance tłuszczowej. Z reguły średniego wzrostu, szyja krótka, głowa okrągła, często łysa. Twarz szeroka, rozlana, tułów rozszerzający się ku dołowi, duży brzuch.
• 3. Atletyk – typ umięśniony, o silnej budowie. Wzrost wysoki lub średni, szeroki pas barkowy, wąskie biodra, wydatne kości policzkowe i często wystająca szczęka dolna.
• 4. Dysplastyk – (niewymiarowiec); człowiek o budowie bezkształtnej, nieregularnej. Do grupy tej należą na przykład jednostki mające bardzo wysoki wzrost albo inne deformacje budowy ciała. Dużą część w tej grupie stanowią ludzie o zaburzonej regulacji hormonalnej – typy eunuchoidalne, infantylne itp.

Kretschmer wysunął twierdzenie, że zależność między budową ciała, a psychiką występuje zarówno u psychotyków, jak i ludzi zdrowych. Ludzie zdrowi o budowie leptosomatycznej przejawiają w zachowaniu, oczywiście w mniej jaskrawej postaci, pewne cechy przypominające schizofreników. Pyknicy natomiast przypominają chorych na psychozę maniakalno – depresyjną (cyklofrenię). Również atleci mają właściwą sobie psychikę. W ten sposób odpowiednio do typów budowy ciała wydzielił on trzy typy psychiczne, które nazwał temperamentami.

• 1. Schizotymik – budowa ciała leptosomatyczna. W wypadku choroby psychicznej większość osób należących do tego typu przejawia skłonności do schizofrenii. Jest to typ zamknięty w sobie (tzw. autyzm), mało towarzyski. W życiu uczuciowym waha się między drażliwością a oschłością. Cechuje go na ogół sztywność przekonań. Trudno dostosowuje się do otoczenia, skłonny do abstrakcji.
• 2. Cyklotymik – odpowiada mu typ pykniczny. W wypadku choroby psychicznej zapada najczęściej na psychozę maniakalno – depresyjną. W pewnym stopniu cyklotymik jest odwrotnością schizotymika. Towarzyski, pod względem przeżyć emocjonalnych oscyluje między radością i smutkiem. Łatwo nawiązuje kontakt z otoczeniem, w poglądach raczej realistyczny.
• 3. Iksotymik – ma budowę atletyczną. Spokojny, mało wrażliwy. Umiarkowany w gestach i w mimice. Rzadko występują u niego silne afekty. Ma trudności w przechodzeniu od jednej czynności do innej. Cechuje go mała plastyczność umysłu, sumienność i drobiazgowość. Skłonny do padaczki. W pierwszych pracach Kretschmera typ ten nazywał się wiskozyjnym.
• 4. Typologia Hipokratesa – Galena Hipokrates, nawiązując do poglądu Empedoklesa o czterech żywiołach, sprowadził naturę człowieka do odpowiedniej proporcji czterech zasadniczych „soków (humorów) w organizmie. Organizm człowieka ma w sobie krew, flegmę, i dwojakiego rodzaju żółć: czarną i żółtą. Soki te stanowią naturę jego ciała. Optymalny stosunek między tymi sokami jest źródłem zdrowia, natomiast niekorzystne wymieszanie soków, spowodowane nieodpowiednimi proporcjami między nimi, wywołuje choroby.

Hipokrates nie dostrzegał jednak związku między wydzielonymi przez siebie „sokami” i ich proporcją, w organizmie, a określonymi właściwościami psychicznymi człowieka. Galen (II wiek n.e.), biorąc za punkt wyjścia hipokratesowską koncepcję „soków”, zwanych często „humorami”, opracował pierwszą typologię temperamentów. Galen wyróżnił dziewięć temperamentów, z których cztery są podstawowe, bezpośrednio zależne od przewagi jednego z soków w organizmie. W zależności od tego, który z soków jest dominujący, dał im następujące nazwy:

• 1.Sangwinik (gr. sanguis – krew): żywe, zmienne usposobienie
• 2.Flegmatyk (gr. phlegma – flegma): powolny, chłodny, stabilny
• 3.Choleryk (gr. chole – żółć): impulsywny, niezrównoważony
• 4.Melancholik (gr. melas chole – czarna żółć): brak impulsywności, zdecydowany.

Koncepcja Junga

• introwersja
• – ekstrawersja

Typologia Adlera

Trzy sposoby kształtowania się osobowości(psychologia indywidualna) :

• kompensacja – człowiek własną pracą wyrównuje braki (np. Demostenes).
• rekompensacja – rezygnacja z działalności w jednej dziedzinie na rzecz innej (wprawdzie nie będę mistrzem jazdy figurowej na lodzie, ale zawsze mogę być „równym kolesiem”)
• rezygnacja – skłonność do ucieczki od życia; wycofanie
  Istnieją również typy osobowości:
  – Pesymiści
  – Optymiści
  Oraz
  – Atakujący – typy agresywne
  – Atakowani – ludzie bierni, ostrożni. Postawa wyczekująca.

Koncepcja Sprangera

• cz. teoretyczny – żyjący w świecie idei
• cz. ekonomiczny – zorientowany na pieniądze
• cz. estetyczny – zorientowany na doznania estetyczne
• cz. społeczny – żyjący dla ludzi i dla nich działający
• cz. polityczny – zorientowany na władzę
• cz. religijny – zorientowany na przeżycia religijne