Istnieją trzy podstawowe typy zachowania zbiorowego
1. Członkowie zbiorowości zachowują się zgodnie z normami i wzorami utrwalanymi przez tradycję. Są to zachowania bezrefleksyjne.
2. Zachowania ludzi są rezultatem wzajemnego oddziaływania różnych ośrodków decyzji (jednostkowych i zbiorowych). Ma to miejsce w systemach wysoce zindywidualizowanych
3. Zachowania, którymi kieruje jeden ośrodek decyzyjny. Są to zachowania podporządkowane. Trzem typom zachowań idealnych odpowiadają kolejno trzy koncepcje ładu społecznego:
Podstawową sferą zainteresowania socjologów jest działanie społeczne, jako zorientowane na innych ludzi – Max Weber (lata 20-te XX wieku).
Empatia – wczuwanie się w sytuacje drugiego człowieka – jest podstawową umiejętnością i zadaniem socjologa.
Typy interakcji
Interakcje werbalne
Wymiana: (P. Blau; Emerson) polega na tym, że coś robimy dla kogoś z zamiarem otrzymania nagrody lub rewanżu (relacje typu pracownik – pracodawca).
Kooperacja : wspólne działania podejmowane po to, aby osiągnąć jakiś cel.
– spontaniczna – wynika z potrzeb sytuacji.
– tradycyjna – społeczeństwa przedindustrialne.
– kierowana – władza, planowanie, kontrola.
– kontraktowa – współpraca w specyficzny sposób; zakres obowiązków ściśle określony.
Konflikt: może mieć negatywne i pozytywne konsekwencje. Często wiąże się z przemocą.
Współzawodnictwo: w zasadzie jest tym samym co konflikt, ale sposób osiągania celów stron jest unormowany regułami (formalnymi bądź nieformalnymi).
Interakcje niewerbalne
Jeżeli interakcje traktujemy jako oddziaływania między ludźmi, to ważny jest również kontekst interakcji (ten sam schemat interakcji może mieć inne znaczenie w innym kontekście sytuacyjnym). Patrz: E. Hall – proksemika.
Kultura obejmuje wartości powszechnie uznawane przez członków grup; normy określające sposoby zachowań oraz dobra materialne, które ludzie wytwarzają.
Wartości
Abstrakcyjne ideały
Normy
Zasady, reguły według których ludzie postępują.
W języku potocznym kultura oznacza aktywność wyższego rzędu – np. malarstwo, sztuka itp. W socjologii pojęcie kultury odnosimy do sposobu życia, stylu ubierania się, sposobów spędzania czasu wolnego, przeprowadzania uroczystości. W zasadzie, gdybyśmy chcieli oddzielić kulturę od społeczeństwa, to możliwe jest to jedynie analitycznie. W rzeczywistości społeczeństwo i jego kultura stanowi jedną nierozerwalną całość.
Społeczeństwo to wzajemny układ stosunków, oddziaływań łączących ludzi w zbiorowości. Kultura nie może istnieć poza społeczeństwem, społeczeństwo nie może istnieć bez kultury. Kulturę trzeba relatywizować w stosunku do społeczeństwa. Określone społeczeństwa mają określone kultury. Podziały etniczne sprzyjają tworzeniu się subkultur.
Kultura – (łac. cultura agri – „uprawa ziemi”). Cyceron: uprawianie filozofii jest kulturą. Pojęcie kultury łączyło się zawsze z jakimś określeniem w dopełniaczu. XVII – XVIII wiek – „kultura kontra cywilizacja”, czyli opanowanie przyrody przez człowieka, kultura uzyskuje miano samodzielności.
Pojęcie podmiotowości stało się modne w socjologii stosunkowo niedawno. Jest to związane ze zmianami systemowymi jakie zaszły w Polsce w ostatnich latach. Pojęciem podmiotowości posługują się te kierunki filozoficzne, które kładą nacisk na wolność, kreatywność, dezalienację. Podmiotowość to przeciwieństwo reifikacji – urzeczowienia.
W psychologii pojęcie podmiotowości jest antytezą behawioryzmu. W naukach politycznych podmiotowość to przeciwieństwo manipulacji, ubezwłasnowolnienia itp. W politologii zaś jest to symbol samorządności, autonomii, swobody działania itp. W socjologii podmiotowość to aktywny wpływ działań ludzkich na kształt struktury społecznej. Pierwszoplanową rolę przypisuje się działaniu. W socjologii mówimy o podmiotowości jednostek, ruchów społecznych, mas i klas społecznych. Każdy z tych podmiotów ma zdolność wywierania wpływu na otoczenie.
Tożsamość społeczna – to sposób doświadczania siebie przez aktora społecznego. Jest to układ autodefinicji tegoż aktora; zbiór wyobrażeń, sądów, przekonań, które jednostka konstruuje wokół siebie. Poliformizm zjawiska, tzn. jednostka myśli o sobie na tysiące sposobów – „ja” może oznaczać wiele rzeczy. Pojęcie tożsamości w mowie potocznej jest inaczej definiowane.
Jakie cechy składają się na tożsamość
Aspekt dynamiczny tożsamości – Pojęcie tożsamości wskazuje na kontynuowanie w czasie pewnych cech osobowości. Mimo zmian jednostka pozostaje cały czas tym samym. Aspekt ten widać szczególnie silnie u Eriksona – „identyczność jaźni” jako trwałość pozostawania tym samym.
Aspekt strukturalny tożsamości – bycie kimś może być pojmowane jako identyfikacja, oraz jako identyzacja (ujednostkowienie – traktujemy siebie jako byt niepowtarzalny i jednostkowy). Tożsamość jest rezultatem przyjęcia pewnych cech od innych.
1) stadium prekonwencjonalne – jest zawężone do systemu kar i nagród. Odniesieniem są indywidualne konsekwencje.
2) stadium konwencjonalne – dziecko odróżnia normy prawne od moralnych. Wybiera to, co korzystne dla wszystkich.
3) stadium postkonwencjonalne – rozwija się poczucie względności; Prawo ocenia pod kątem zgodności z normami moralnymi. Najwyższą moralną wartością staje się ludzkie życie Można przytoczyć tutaj przykład dziecka, które musiało dokonać prostych ocen wartościujących postępek człowieka, który ukradł lekarstwo dla swej chorej żony. W stadium konwencjonalnym dziecko wie jedynie „że nie wolno kraść”, później potrafi już sobie zrelatywizować konsekwencje i wartości. Wzajemne relacje między społeczeństwem a jednostką są sprzężeniem zwrotnym, określony typ społeczeństwa wytwarza określone osobowości, które z kolei wpływają na funkcjonowanie społeczeństwa. Osobowością zajmują się dwie dyscypliny:
Na podstawie obserwacji swych małych dzieci Piaget wyodrębnił cztery kolejne stadia rozwoju poznawczego: sensomotoryczne, myślenia przedoperacyjnego, operacji konkretnych i operacji formalnych. Przyjmuje się, że dzieci przedstawiają sobie świat, rozumieją go i reagują nań inaczej niż dorośli.
Stadium 1 : Okres sensomotoryczny (0 – 2 lata). Najpierw pojawiają się proste, automatyczne odruchy i reakcje. Mają one ograniczony czas trwania i wydaje się, że ich konsekwencje nie mają na nie wpływu. W miarę jak niemowlę staje się starsze, reakcje te zostają zorganizowane i skonsolidowane we wzorce, które wyraźniej oddziałują na otoczenie są one powtarzane, ponieważ mają konsekwencje, które są dostrzegalne i przypuszczalnie pożądane (to zaś, jak wiemy, stanowi podstawę warunkowania sprawczego). Piaget podaje na przykład, że jego córeczka Lucienne mając trzy miesiące trzęsła raz po raz swym łóżeczkiem, najwidoczniej dlatego, że ruch ten powodował chwianie się wiszących lalek.
Według psychoanalitycznej teorii Freuda, rozwój osobowości w dzieciństwie dzieli się na stadia psychoseksualne. W każdym ze stadiów dominują instynktowne, nie wyuczone popędy biologiczne, które mają charakter hedonistyczny (poszukiwanie przyjemności). Podczas każdego z tych kolejnych okresów satysfakcji zmysłowej dostarcza stymulacja innych erogenicznych stref ciała – ust, odbytu oraz genitaliów.
Te szeroko pojęte siły seksualne określa się terminem libido, obejmują zaś one ogół satysfakcji, jakiej jednostka doznaje w związku ze stymulacją ciała. W każdym ze stadiów rozwoju różny poziom zaspokojenia czy frustracji popędów składających się na libido (libidinal drives) dostarcza okazji dla konfliktu intrapsychicznego.
